ДӘСТҮР ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ
ҚАЗІРГІ ҚОҒАМДАҒЫ БАЛА ТӘРБИЕСІ: КІМ КІНӘЛІ... |
| «Бала тәрбиесі – өнер,жекебірғылымиесіболудытілейтінөнер», - дегенекенМ.Жұмабаев. Қандайтауып айтылғанданалы сөз. Тәрбие арқылыадам тағдырышешілетінін,оныңбілімді тұлға болып қалыптасатынын, елдіңберіктірегіболатынын көрсетеді. Тәрбие – қашан да отбасынан басталады.Әр халықтың тәлім-тәрбиелік мұрасы - ұлттық мәдениетінің маңызды белгісі болып табылады. Ұлт тәрбиесінің сезімдік әсері зор. Сондықтан халықта «Балаңды өз тәрбиеңмен тәрбиелеме, өз ұлтыңның тәрбиесімен тәрбиеле» деген мақал бар.Қазақ табиғатында отбасы иелері ең әуелі өз ұлы мен қызының алдында тәрбиелі, өнегелі, көргенді, үлгілі болуға тырысқан. Оның ең басты себебі, «ұлдың ұяты - әкеде, қыздың ұяты - шешеде» деп бағалағандықтан. Ата-бабаларымыз бала тәрбиесіне ерекше назар аударып, «Беске келгенше балаңды хандай ұста, он беске дейін құлдай жұмса, он бестен кейін досыңдай көр» деп, баланың ой-өрісі даму кезеңін ерекше бағалаған. Қазаққа тән игілік пен ұлтт... |
| Толығырақ... Оқылды: 2389 Санат: ДӘСТҮР ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ Уақыты: 13.02.2020 |
СИРЕК КЕЗДЕСЕТІН ДӘСТҮРЛЕР |
| ТҮТІНІҢДІ ӨШІРМЕ: ОТҚА МАЙ САЛУ. БИЕ ҚЫСЫРАМАС Сиреп кеткен қазақ салтын білгіңіз келе ме? Қазақта келін түсірер алдында оның енесі қандай іс-әрекет жасаған? «Түтінің өшпесін» деп жиі айтады. Оның түпкі мәнісін білесіз бе? Келіннің бетін ашқан соң, қандай ырым істеледі? Жалпы, келін түсіргенде нені білу қажет? Баяғыда іске асырылып келген салт-жоралғының қандай тәрбиелік, қасиетті мәні бар? ОТҚА МАЙ САЛУ Келін табалдырықты аттардың алдында, енесі маздап тұрған отқа май салғызады. Бұл – қазақта сонау шаман дінінен – отқа табынудан бері келе жатқан салт. Аталмыш салтты қазір өте сирек істейтін болды. Бұл кейбір көнекөз қариялары бар үйде ғана істеледі. Мұнысы бір жағынан – отқа табынудың белгісі болса, екінші жағынан – түтіні өшпесін дегенді білдіреді. Түтін өшті деу – қазақта бір шаңырақ бітті, күйреді деген сөз. «Пәленшеден ұрпақ қалмады, арты тозды» деп осындайда айтады. БИЕ ҚЫСЫРАМАС Отқа май салынып, келіннің беті... |
| Толығырақ... Оқылды: 381 Санат: ДӘСТҮР ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ Уақыты: 07.10.2019 |
Әл-Фараби деген кім? |
| Әл-Фараби қазақ топырағынан шыққан ұлы данышпан. Толық аты-жөні Әбу Насыр Мұхаммед ибн Мұхаммед ибн Тархан әл-Фараби. Әл-Фараби қазіргі Қазақстанның оңтүстігінде орналасқан Фараб (Отырар) қаласында түркі тектес әулетте туылған. Оның әкесі әскербасы болатын. Зерттеуші ғалымдар әл-Фарабидің балалық, жастық шақтары туралы тұщымды әңгіме айтпайды. Себебі ұлы ғалымның өмірінің бұл кезеңі туралы мағлұматтар жоқтың қасы. Сондықтан да зерттеушілер ұлы ойшылдың өмірбаянын оның елуден асқан шағында Бағдат шаһарына қоныс аударуынан ғана бастайды. Оның ғылым жолындағы қызу ізденістері мен ұзақ сапарлары нақ осы кезден басталса керек. Әл-Фараби жастайынан түрлі ғылымдарды оқып үйренді. Оның ақыл-ойының ұшқырлығы мен білімінің молдығына тәнті болған талай жан еріксіз таңдай қаққан. Ол бірнеше тілдерді әсіресе араб, парсы, түрік тілдерін жетік меңгерді. Ұлы ойшыл біраз жылдар Бағдат шаһарында ғылыми ізденістермен айналысып тұрақтап қалады. Содан кейін Шам аймағына қоныс аударады да сексен жасқа жетіп... |
| Толығырақ... Оқылды: 633 Санат: ДӘСТҮР ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ Уақыты: 11.09.2019 |
Ұмытыла бастаған дәстүрлі тағамдар |
| Түймеш — келіге түйіп, жаңғырыққа салып тоқпақпен жанышталған ет. Оны кейде сол күйі қатырып немесе қарынға салып сақтайды. Майға қарып, суға қайнатып, кейде ішекке тығып қайнатып пісіріледі. Май түймеш — майын көбірек жіберіп келіге түйген ет. Оны көбінесе өңешке, жүректің қолқасына тығып пісіруге болады. Бітеу — бүйенге тығып пісірген ұсақ ет. Оның бір жағы тұйық, екінші басы тігулі, соған орай піскенде өз сорпасы өзінде болады. Меңіреу — әсіптің үлкен және семіз етіп жасалған бір түрі. Жаужұмыр — сойылған малдың етін бұзып, қалың еттерін арсалап алып, түгелдей өз қарнына салып, су құймай пісірген ет. Оны кейде жаубүйрек деп те атайды. Борша кісе — тауық, қаз, үйректің, бұзау, лақ, қозының еттеріне күріш, сарымсақ, бұрыш, шикі жұмыртқа, сары май қосылады. Сүт құйып отырып машинаға тартылады. Содан ішекке, бүйенге тығылып немесе қамыр арасына салынып пісіріледі. Жаубүйрек — қойдың, ешкінің, бағланның бұзбай пісірген бөксесі.... |
| Толығырақ... Оқылды: 370 Санат: ДӘСТҮР ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ Уақыты: 24.07.2019 |
КЕЛІНДІ «КЕЛСАП» ҚЫЛАТЫН ЕНЕ МЕ НЕМЕСЕ ЕНЕ МЕН КЕЛІН АРАСЫ |
| «Келін» мен «ене» тақырыбы қай уақытта да өте өзекті болып келеді. Неліктен бұл тақырып күн тәртібінен түспей келеді? Ықылым замандардағы ене мен келіннің арасы қандай болған? Енені неге «кенеге» теңейміз? Бүгінгі таңда жас бойжеткендер неге ата-енесімен тұрғысы келмейді? Жаза берсек, көкейде жүрген сұрақ көп. Шынымен де, келінді «келсап» қылатын ене ме? Алдымен «келсап» сөзінің мағынасын ашып алсақ. Негізінен, келі-келсап - ол дәнді қауызынан арылту және ұнтақтауға арналып қатты ағаштан (кейде тастан қашалып) жасалған аспап. Қазақ халқы келі-келсаппен тарыны, бидайды, т.б. дәнді дақылдарды түйіп, жент, жарма, талқан дайындаған. Сонда келсап болып тұрған келіннің өзі ме әлде сөзі ме? Әрбір қыз баласы өмірде өз сыңарын тауып, тұрмысқа шығары айдан анық. Әйел бақытын сезіну - ол баға жетпес байлық. Одан әрмен, ана атанып, бір шаңырақтың түтінін түтетіп отырғанға не жетсін, шіркін! Бірақ, қазіргі заманның қыздары осы бір жауа... |
| Толығырақ... Оқылды: 1241 Санат: ДӘСТҮР ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ Уақыты: 18.07.2019 |
Атаның маған айтқан ақыл сөздері |
| “Алатын кезде – алға озып, беретін кезде артта бұғып қалатын, алғаны мен бергенін жіпке тізіп санайтын адамнан аулақ жүр. Ондай адамнан құтылудың өзі – үлкен олжа” “Адам ешкімге сенбей, бәріне күдіктеніп, айналасындағыларды ылғи “алдамшы”, “қу”, “нашар адамдар” деп ойлап жүрсе, тура сондай сұмырайлар кездесе береді, қасыңа топталып, жинала береді” Өзгеден артық боламын деп арындама, шамаңды шақта. Тең түскенге қанағат ет. “Қанағат қарын тойғызар, қанағатсыздық жалғыз атын сойғызар” деген ата-бабаң. Бірақ тепкіге төзбе, ешқашан аяққа басылмағын” “Адам өмірге, мынау жарық дүниеге жылап келеді. Ата-ана, туған-туыс айналасы шат-шадыман қуанады. Кетеріңде өзгелер жылап, өзің ризашылықпен қуанып кететіндей істе…” “Ғылым-білім деген – түпсіз тұңғиық. Жұмыр жердің бетінде оның түбіне жеткен жан жоқ. Дегенмен шетсіз-шексіз ілім-білім жолында әркім өзінің өресі, шама-шарқы... |
| Толығырақ... Оқылды: 431 Санат: ДӘСТҮР ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ Уақыты: 11.07.2019 |
СОЙЫЛҒАН МАЛДЫҢ ТІСІН НЕ ҮШІН ҚАҒАМЫЗ НЕМЕСЕ МАҢДАЙЫ НЕ ҮШІН КЕСІЛЕДІ ? |
| Ертеде Сараман мен Қараман деген екі дос өмір сүріпті. Бірде Сараман досына ренжіп қалады. Бірақ онысын тамырына айтпайды. Бір күні Қараман атқосшысын ертіп, оған қонаққа келеді. Сараман досын құшақ жая қарсы алады. Іштегі назын бетіне шығармайды. Досы да құшағын тосады. Сараман досына арнап үлкен қошқарын сойып, батасын алады. Ет пісірім уақыт болды дегенде алдына бас тартады. Қараса, қойдың тістері қағылмаған екен. Досы оны байқамайды. Етін жеп, қымыз ішіп, арқа-жарқа болып, үйіне қайтады. Жолай атқосшысы: – Мырза, досыңыз бас тартқанда қойдың тісін қақпай әкелді. Сізге бір реніші бар екен, – дейді. Бай шошып кетіп: – Қалайша? Реніші болса, бас тартып сыйламас еді, – деп жауап береді. Атқосшы: – Марқұм әкем айтушы еді. Қазақ біреуге ренжісе, бетінен алмаған. Өзгенің көңіліне қаяу, жүрегіне қылау салармын деп сақтық еткен. Назын тұспалмен, ыммен білдіреді. Мұсылмандықта біреудің көңілін қалдырған, мың Қағбаны бұзғанмен бірдей екен. Сондықтан, дәу... |
| Толығырақ... Оқылды: 412 Санат: ДӘСТҮР ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ Уақыты: 11.07.2019 |
АУШАДИЯР ДӘСТҮРІН БІЛЕСІЗ БЕ? |
| Жастар шаңырақ көтергенде жасалатын салт-дәстүрлердің қатарында – аушадияр дәстүрі де бар. Үйлену тойы кезінде айталатын аушадияр – дәстүрлі өлең, жыр. Өзіндік айтылар әні, ерекше ұлттық тәрбиелік маңызы бар бұл дәстүрдің жастарға ой салатыны белгілі. Тойдың көркін қыздырып, көркем шығармашылықпен айтылатын өнегелі өнер қазақтың ұмыт болған дәстүрлерінің қатарында. Бұл дәстүр Қазақ елінде ұмыт болғанымен, елімізден жырақта жүрген қазақтар сақтап қалған. Аушадияр үйлену тойы үстінде айтылады. Өлең жолдарында ақыл, үлгі, өнеге, тәлім-тәрбие туралы толғауды санамалап айтып, шаңырақты берік ұстау туралы ойлар астарлап жеткізіледі. Осындай бай дәстүрімізді бүгінгі әдетімізге енгізер болсақ, мәдени қазынамыз да, ұлттық өнеріміз де өсе түсер еді. Аушадияр дәстүрінде айтылатын өлең жолдары мынадай: Аушадияр бір болар, Жаманның көңілі кір болар. Ата-анасын сыйлаған. Ақ шалмалы би болар. Аушадияр екі дер, Ержеткеннің еркі дер, Омырауы толған о... |
| Толығырақ... Оқылды: 493 Санат: ДӘСТҮР ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ Уақыты: 01.07.2019 |
Томыртқа – қазақша коктейль |
| Томыртқа – қыс айларында шөл басатын сусын. Томыртқа сорпаның ерекше бір түрі. Дәмді астан кейін, сорпаны ортаға алып келіп, оны сораптап ішу – дастарқандағы әңгімені үстеуге керемет тәсіл болған. Тойымды асты кейбірі айран қосылған сорпамен аяқтайтын болса, бірі майлы сорпаны қалап жатады. Ыстық сорпа сусындары ішіндегі ең ерекшесі томыртқа атымен белгілі. Ыстық, майлы сорпаның ішіне таза мұзды салып ішетін сусын томыртқа. Елін, жерін сағынғанда «маған жоқ майлы омыртқа, көзден ұшты-ау томыртқа» деген өлең жолдары сақталған. Бұл жол қай ақынның қамыққан кездегі сөзі екені белгісіз, бірақ томыртқа халық арасында кең таралған көрінеді. Қысқы майлы соғымның майлы сорпасының майын басу үшін және сорпаны тездетіп суыту үшін таза мұзды қосып ішу – дәстүрлі томыртқаның пайда болуына негіз болған. “Томыртқалау” сөзі – ыстықты жылы ету деген мағынаны білдіреді. Яғни, томыртқа сусынын жылы сорпа екенін түсінуге болады. Өкінішке қарай,... |
| Толығырақ... Оқылды: 494 Санат: ДӘСТҮР ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ Уақыты: 19.06.2019 |
Бабалар сөзі – тәрбие көзі |
| Басты бет»Жаңалықтар»Бабалар сөзі – тәрбие көзі Бабалар сөзі – тәрбие көзі Жаңалықтар,Ұлағат28.02.2019 0152 рет оқылды – Елді кім, үйді кім бүлдіреді? — деп сұрапты қарт немересінен. –Ата, елді өсекші бүлдіреді, үйді ақылсыз бала бүлдіреді. – Жоқ, балам, олай емес! Есіңде болсын, ақылсыз басшы елді бүлдіреді, ақылсыз әйел үйді бүлдіреді. Әкім – ақылсыз болса,ел тозады, өсек әкімді өсірмейді. Өсекті тыңдау әкімге жараспайды, өсиетті тыңдамау тақтағы ханға жараспайды,– депті қария. – Үйдегі алтын қазық кім?– депті қарт. –Ата, үйдегі алтын қазық ер жігіт,– депті немересі. – Жоқ балам, үйдегі алтын қазық – ана. Ана ақылды болса, бала дана болады. Ана тәрбиесі қызға үлгі, әке тәрбиесі ұлға үлгі. Ана ақылшың, әке қамқоршың, ағаң қорғаушың, інің сүйенішің, қарындасың қанатың екенін ұмытпа. Ананы сыйламағанның ақылы кем, әкені сыйламағанның жақыны кем. Ананың мейі... |
| Толығырақ... Оқылды: 618 Санат: ДӘСТҮР ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ Уақыты: 17.06.2019 |
